OKUBI ngephutha likanondweba, ngokuphawula kwabaqeqeshi abaningi ezigamekweni ezahlukene, wukuthi aligcini ngokumosha umdlalo kodwa licekela phansi nomsebenzi wesonto lonke.
Izikhalo ngonondweba akusiyo into yaseNingizimu Afrika kuphela noma entsha, yingakho sekuhambe kwaze kwasungulwa ubuchwepheshe iVideo Assistant Referee, obudume ngeleVAR.
Naphezu kwalokho, njalo emuva kweminyaka emine uma kuzoba neNdebe yoMhlaba yamaqembu amakhulu abesilisa, iFederation of International Football Association (Fifa) isingatha isigcawu sokubuyekeza imithetho yokudlalisa unobhutshuzwayo.
Yize kunjalo kodwa kawukho umqhudelwano noma isizini esongwa ngaphandle kwezigameko nezinqumo zonondweba ezivusa ushukela kubadlali, abaqeqeshi nabalandeli.
*EyeMTN8 njengesibonelo:
Ngokufanayo nakule sizini njengoba kubonakele emidlalweni yomlenze wokuqala kweyandulela owamanqamu eMTN8, kuphuma izinqumo ezishaqisayo ezinye zazo ezivikelekayo ematafuleni ezazi kulo mkhakha, ekubeni ezinye zikhahlelwa ngazo zombili.
Ukusebenzisa imidlalo yangempelasonto edlule yeMTN8, owe-Orlando Pirates neMamelodi Sundowns noweKaizer Chiefs naMaZulu, kuzosiza ukukhuluma ngezinto ezisezintsha emiqondweni yabantu.
IPirates neSundowns badliswe nguMasixole Bambiso, esizwa emgqeni nguCledwin Baloi noKgara Mokoena.
UCedrick Muvhali ubeyi-4th Official, kuthi u-Enock Molefe abe nguMatch Commissioner.
KowaMaZulu neChiefs, akekho ongalibala ukuthi indweba ibifuthwa nguVictor “All eyes on me” Gomes, umugqa ubewushayelwa nguKamohelo Ramutsindela noMoeketsi Molelekoa.
I-4th Official bekunguBuhle Jobela, kuthi iMatch Commissioner kube nguRonald Johnson.
Kusale izikhalo kuyo yombili imidlalo.
*Ibanjelwe ngephenathi iPirates, unondweba eyishaya emuva naphambili
KowePirates neSundowns, uBambiso nabasizi bakhe basolwe ngokuncisha iPirates ithuba lokuthola igoli, bekhuza isitobha sayo esisuka emuva kwesokudla, uBandile Shandu ngokuba semhlabeni ongamfanele.
Isazi esikhale ngalesi sigameko ngu-Andile Ncobo, ongumhlaziyi wezinqumo zonompempe ohlelweni lweSuperSport TV, i-Extra time.
“Yisiwombe esingidine impelasonto yonke lesi ngoba siyaphoxa, ikakhulu sizokwenzeka kulesi sigaba sebhola. Lapha sibone umsizi kanondweba ephakamisa iduku ekhuza umdlali ngokuba semhlabeni ongamfanele. Nebala unondweba wamlandela washaya indweba emisa umdlalo,“ kusho uNcobo.
Emdlalweni ofanayo, uBambiso nabebambisene nabo, bagolozele uKermit Erasmus, umgadli wePirates, bathi kahlubule abezibhandishe ngakho esihlakaleni.
Kuxakile kodwa sebededela uMarcelo Allende weSundowns noVincent Pule wePirates badlale nezihlakala ezibhandishiwe.
“Umthetho uthi akekho umdlali okufanele avunyelwe angene enkundleni ezihlobise ngezinto ezingesiwo amathuluzi agunyaziwe aqondene ngqo nokudlala. Bekufanele unondweba amkhumulise lo mdlali (u-Erasmus) ngale kokucwaninga ukuthi ngabe kukhonani ngaphansi.
“Iphutha likanondweba elikhulu kakhulu, wukuthi angabe esakwenza okufanayo nakwabanye.”
Le nkakha, egqoke ibheji lonondweba leFifa kusuka ngo2002 kuya ku-2006 nesesigungwini seSafa sokubuyekezwa kwezinqumo zonondweba, igcizelele okunye okubili.
*Umthetho awusivumi isiphandla kumdlali enkundleni:
Okokuqala, wukuthi eyokuhlubulwa kwamabhandishi ezihlakaleni iphikisa ngisho nokufakwa kweziphandla.
“Naso isiphandla, ngokomthetho kumele sinqunywe. Imithetho yebhola kayisazi ngakho isibhangqa nabo bonke ubucwebe bokuzihlobisa. Ngumsebenzi we-4th Official ukuvusa amehlo kanondweba ngalokho,” kusho uNcobo.
*Ngabe uGomes ungunontandakubukwa?
Emdlalweni waMaZulu neChiefs, uGomes uphinde wazidonsela amehlo eqhulula amakhadi abomvu ngisho umdlalo usuphelile. Amanye awo abefanele, njengelikaVeluyeke Zulu nelikaGeorge Mathlou.
“Akukho okuphambene ngokukhipha ikhadi kukanondweba umdlalo usuphelile. Umthetho uthi unondweba angalikhipha noma yinini inqobo nje uma esesebaleni lokudlala nezindawo ezisondelene nalo,” kusho uNcobo.
Imizamo yokuzwa uvo lwabanye onondweba asebawagaxa emgibeni kayiphumelelanga, kwazise bakhale ngokuthi baseyingxenye yeSafa ngakho kufanele bagunyazwe yiyo ukuphawula kwabezindaba.
*Isiphakamiso sokuthi nabadlali bagogodengemithetho yokudlalisa
Umengameli weSafa KwaZuluNatal, uMazwi Mkhize, uphosile esivivaneni eluleka ngokuthi kungasiza ukuvika ezinye izigameko namakhadi aphuzi ukuthi imithetho yokudlalisa ifundwe nangabadlali, yizimenja zamaqembu nabaqeqeshi.
“Yebo, kukhona lapho abadlali bezihlanyisa khona ngamabomu uma izinqumo ziphikisa khona kwezinye, baze bathole amakhadi ngenxa yokungakhuzeki. Lokho kusho ukuthi kunokusilela emuva kakhulu ngemithetho yokudlalisa. Kumele nabo bagogode kuyo ngokunjalo nezimenja zamaqembu nabaqeqeshi,” kusho uMkhize.
Indaba esegudwini kodwa wukuthi sizolashwa kanjani isihlava sokuthatha izinqumo ezishayisanayo konondweba?
Impendulo ngokungaNcobo: “Onondweba kumele ngaso sonke isikhathi bahlezi beseduze nombango webhola, okuyohlale kuholela ekuboneni konke okuzobenza bathathe izinqumo eziyizo.”