UBONE kuyinselelo ukukhula kancane komnotho okwenza kube nzima ukuqoqa imali eyenele yokukhokhela zonke izidingo zikahulumeni, uNgqongqoshe wezeziMali, uMnuz Enoch Godongwana, ethula isabelomali sika-2024/2025, eCity Hall eKapa.
UGodongwana uthe iyanyuka nemali yokukhokhela isikweletu sikahulumeni, njengoba isifinyelele kuR356 billion, isuka kuR15.7 billion.
Uveze ukuthi bayaqhubeka nokubopha izifociya njengoba kulo nyaka isabelomali singuR2.37 trillion, kanti sizoba nguR2.47 trillion, onyakeni ozayo wezimali.
“Izinselelo ngukuthi umnotho awukhuli ngendlela elindelekile, ngakho asikwazi ukuqoqa imali eyenele. Imali eningi siyiqoqe kwintela ekhokhwa ngabasebenzi esingayinyusanga.”
Uthe ngenxa yokunyuka kwemali ekhokhelwa isikweletu sikahulumeni, bazothatha imali esikhwameni esaziwa nge-Gold and Foreign Exchange Contingency Reserve Account (GFECRA).
“Le mali izosiza ekutheni kwehliswe ukubolekwa kwemali kanti lesi sikhwama sesikhule saba noR500 billion. Kusona sizothatha uR150 billion kanti sihlose ukwehlisa imali esiyikhokhela isikweletu ize ifinyelele kuR30.2 billion.”
Uveze ukuthi baqoqe uR1.73 trillion kwintela ngo-2023/2024, wathi le mali incane ngoR56.1 billion, emalini abebeyihlosile.
Uveze nokuthi awukho uhulumeni emhlabeni jikelele ongenaso isikweletu.
UGodongwana ubalule nokuthi bazotshala uR943 billion wokuphucula ingqalasizinda.
“Sizofaka uR531.7 billion kuhulumeni wasekhaya, kuthi izifundazwe sizinika uR2.3 billion. U-R1,4 billion womasipala uzobhekela izinhlekelele ukusiza kulungiswe ingqalasizinda ekhahlanyezwe izikhukhula zangonyaka odlule.”
Uveze ukuthi omasipala yibona abasekhaleni lokuhlinzeka izidingo emphakathini.
“Iningi lalabo masipala abakwazi ukulawula ngendlela imali, kanti kuyagqoza nokuhanjiswa kwezidingo emphakathini. Sinezinhlelo zokufuqa amakhono kubasebenzi ukuze bakwazi ukubhekana nomsebenzi wokuhambisa izidingo emphakathini.”
UGodongwana uveze nokuthi kwengezwe uR251.3 billion, wokukhokhela amaholo othisha, abahlengikazi kanjalo nodokotela.
Uthe eminyakeni embalwa ezayo uhulumeni uhlela ukuthi izinkampani ezizinze kuleli kodwa ezinamagatsha nakwamanye amazwe zikhokhe intela ebalelwa ku-15% noma kuthiwa inzuzo yazo ziyenze kwamanye amazwe.
“Ngalokhu sihlose ukuqoqa uR8 billion owengeziwe kusuka ngo-2026/2027. Sinxusa ukuthi kuphawulwe ngomthethosivivinywa, iGlobal Minimum Tax Bill, eshicilelwe namhlanje (izolo).”
Uveze nokuthi uMgcinimafa ubuyekeza imigomo ethinta izinhlekelele ukuze kusheshiswe uhlelo uma kwenzeka kuba nalezi zinhlekelele ezweni.
Uthe basebenzisana nomasipala abayisishiyagalombili ngokuthi babe nezinhlelo zokusheshe bahlinzeke ngosizo uma kuba nalezi zinhlekelele.