AYIFANISA nenganekwane amaqembu ezepolitiki eyokuthi kufakwe amakhamera nama-drone kuzo zonke izingxenye zesifundazwe iKwaZulu-Natal ukuze kunciphe ubugebengu.
Akusho lokhu kulandela ukuxoxisana nezinhlaka ezehlukene kukandunankulu wesifundazwe, uNkk Nomusa Dube-Ncube ngeledlule.
Kulezi zingxoxo kuphinde kwaphakanyiswa udaba lokusetshenziswa kwamakhamera nama-drone olwake lwavela kancane enkulumeni kaNkk Dube-Ncube ayeyibhekise esifundazweni ngasekuqaleni kwalo nyaka.
Enza isibonelo, oyiSekela loMholi weDA KwaZulu-Natal, aphinde abe yikhansela eThekwini, uMnuz Sthembiso Ngema ubuze uhulumeni we-ANC ngoba le nto iyamhlula kulo masipala, phho ingasebenza kanjani esifundazweni?
Uthe emhlanganweni wekomiti eliholwa iphini leMeya uNkk Zandile Myeni wango-Agasti 23, bathole umbiko oshaqisayo wokuthi emakhamereni angu-499 ezingxenyeni ezehlukene zeTheku, angu-69 kuphela asebenzayo, okuyisibalo esingaphezulu ngoba umbiko wangaphambilini wawuthe angu 89 ayesebenza.
“Njengoba kunamakhamera angasebenzi edolobheni elikhulu kangaka, iTheku, ezindaweni ezisemakhaya ke zona, ezingenangqalasizinda, kuzokwenziwa njani?” kubuza uNgema.
Ubuze umbuzo wokuthi kuzodla malini ukwenza lo msebenzi ezindaweni zasemakhaya, njengoba kuhluleka iTheku, elithathwa njengendawo engcono ngengqalasizinda uma liqhathaniswa nezindawo zasemakhaya.
Ubuye wathi kufuna uhulumeni ayicabangisise kahle indaba yamakhamera nama-drone njengoba kunenkinga yokushoda kwamaphoyisa, izimoto azisebenzisayo nezinye izinsiza kusebenza.
“Ake sithi asefakiwe ke, uthi uyafona esiteshini samaphoyisa, uthole ukuthi ucingo lwakhona alusebenzi, njengoba kuvame ukwenzeka. Uma kwenzekile lwangena, uthole ukuthi amaphoyisa noma izimoto zokuthi ajahe lesi sigebengu esesibonakele ekhamereni, azikho. Kugcine kusala umbuzo othi, afakelwe ukuthi kubukwe izigebengu bese kuphela kanjalo?” kubuza uNgema.
Uthe bamangazwa ukuthi lo mbiko abawutholile uveze ukuthi iDurban City Hall, lapho okubuthelana khona izikhulu zikaHulumeni awakhona amakhamera, amaningi awo ayasebenza.
“Angu-227 esewonke, angu-216 awo ayasebenza. Lokhu kusho ukuthi u-90% weCity Hall ugandwe ngokuseqophelweni eliphezulu bese kuthi umphakathi wona uvele wayekelelwa kanjalo udlale izigebengu,” kusho uNgema.
Ucaphune isigameko sokubanjwa kwenkunzi imoto yemali nesokubulawa komculi u-AKA njengezibonelo zokuthi amakhamera eThekwini awasebenzi.
UNksz Sharmaine Sewshanker oyilungu leDA ophinde abeyilunguu leSafety Emergency and Security Cluster uthe kuyichilo ukuthi u-14% kuphela wamakhamera asebenzayo kulawo agade umphakathi bese kuthi agade izikhulu ze-ANC, kube angu-95% asebenzayo.
Uthe embikweni okhishwe ngeledlule emva kwezinyanga wacelwa, umkhandlu uthe kuzothatha izinyanga ezine ukuthi lulungiswe lolu daba.
“Umkhandlu uhluleke wancama ukubeka phambili ukuphepha kwezakhamuzi. Lokhu ukwenza yize izibalo zobugebengu zidweba isithombe esicacile ukuthi ubugebengu buphezulu kuleli dolobha,” kusho uNksz Sewshanker.
Uqhube wathi lokhu kukhomba ukuthi ukuthathela phezulu udaba lokulwisana nobugebengu buyinto esemsileni ezintweni ezicatshangwa yi-ANC.
Mdu Nkosi weIFP kumasipala, uthe kusemnyama uma kukhulunywa ngokulwa nobugebengu kumasipala weTheku kanye nasesifundazweni, ngoba amaqhinga avame ukusetshenziswa nakwamanye amazwe okungamakhamera, agcina ngokudla imali yabakhokhi bentela efakwa, bese abawaqaphayo, nabezinkamani zezokuxhumana bengakhokhelwa. Uthe ayafakwa amakhamera kodwa awanakelwa, ukuqinisekisa ukuthi ayasebenza, ukuhlala kwawo engasebenzi kufana nokuthi imali yabakhokhi bentela ihambe nomfula, nobugebengu buqhubekele phambili.
“Siyaye sithole izicelo zokufakwa kwamanye, ekubeni lawa akhona ama service providers kodwa awakhokhelwe, bese ehlala engasebenzi. Nathi asiyitholi incazelo uma sibuza ukuthi kungani,”
USihlalo we-IFP kuzwelonke, uMnuz Blessed Gwala uthe yize kuzwakala kuwmbono omuhle udaba lokufakwa kwama-drone esifundazweni sisonke kodwa bekungakuhle ukuthi kuqale kubhekisiswe udaba lwezinsizakusebenza kuqala, nokuthi ezindaweni esezinawo, asebenza kanjani.
"UHulmeni usahlulwa okulula ukuthi aqinisekisa ukuthi amaphoyisa enele futhi nezinsizakusebenza ezifana nezimoto zenele. Umbuzo wethu uthi uhulumeni usengaze acabange into ejule kangaka, amakhamera namadrone, ehlulwa okulula?" kubuza uGwala.
Uqhube wathi uma i-drone isisikhombile ke isigebengu, sizothathwa ubani asiyise esitokisini, amaphoyisa eshoda.
Okhulumela uMasipala uNKK Gugu Sisilana ucele ukunikwa isikhathi ngaphambi kokuphawula.